Op jonge leeftijd realiseerde Marike Knoef zich al wat sparen betekent. Of eigenlijk ging het meer over iets bewaren voor later. Toen ze jong was, hield ze van origami papier, van origine Japanse vouwblaadjes. Zodoende was ze heel blij met het pakje origami papier dat ze als jong meisje voor haar verjaardag kreeg. Ze was er ook zuinig op. Zo zuinig dat toen Marike op haar 18e het huis uit ging om te gaan studeren een bijna ongebruikt pakje origami papier vond. “Ik dacht: dat heb ik niet goed gedaan. Ik had het moeten gebruiken in plaats van sparen.”

Ze noemt het een eyeopener. Toen ze onlangs aan leerlingen op een basisschool een gastles gaf over pensioenen, haalde ze haar eigen voorbeeld aan. En ze vroeg de leerlingen: “Sparen jullie te veel of te weinig. Dat vonden ze heel herkenbaar.”

Dat ze zich na haar studie richtte op pensioen, komt volgens Marike Knoef omdat ze iets wilde betekenen voor de samenleving. Zo was ze onder andere een paar jaar directeur van Netspar, het kennisnetwerk voor pensioen en oudedagsvoorziening. En ze houdt zich als hoogleraar bezig met pensioenen en pensioengeletterdheid. We moeten ons meer bewust worden wat pensioen voor ons betekent, is haar visie. “Het gaat voor veel mensen over later en daar wil nog niet iedereen over nadenken.”

Ze weet niet of dit gaat veranderen. Of jongeren meer interesse krijgen voor hun pensioen nu we aan de vooravond staan van nieuwe regels voor pensioen. Dat is wel nodig, volgens Marike Knoef, omdat ze zich moeten realiseren dat pensioenopbouw op jonge leeftijd fors gaat meetellen. “Het krijgt meer gewicht. Dat is wel belangrijk om te weten. Bij de keuze om bijvoorbeeld deeltijd te gaan werken, moet je niet alleen denken: wat doet dat met mijn loon? Maar ook wat doet dat met mijn pensioen?”

Dat pensioenopbouw op jonge leeftijd zwaarder gaat meetellen, komt doordat er in het nieuwe stelsel geen subsidie meer is van jonge naar oudere werknemers. De inleg van jongeren kan relatief lang in waarde groeien en daar hebben zij voordeel bij. De inleg van oudere werknemers kan minder lang groeien. Zodra de vernieuwde regels voor pensioen gaan gelden, kunnen pensioenfondsen verschillende leeftijdsgroepen een ander risico geven. “Zo is het mogelijk om de jongere generatie meer risico te geven met een hoger verwacht pensioen.” 

Deelnemers die bijna met pensioen gaan, kunnen minder risico krijgen, zodat de opbouw van het pensioen stabieler is. “Dat betekent dat de pieken minder hoog zullen zijn en de dalen minder laag.”

Volgens Marike Knoef zijn we door de vergrijzing afhankelijker geworden van de financiële markten als het over pensioen gaat. “Er is een relatief grote groep ouderen en een relatief gezien kleine groep jongeren. Een aanpassing - dus verhoging - in de pensioenpremie die deelnemers en werkgevers betalen, kan de gevolgen van een negatieve schok op de financiële markten niet meer oplossen. Dan kan je maar beter het stelsel zo inrichten dat we beter met onzekerheden kunnen omgaan.”

In het nieuwe stelsel zijn er geen grote buffers meer vereist. Dit betekent dat er sneller geïndexeerd kan worden. Dit is positief voor (bijna) gepensioneerden. 

Ze hoopt en denkt dat het vernieuwde stelsel zorgt voor een beter gevoel voor deelnemers. “Er is op dit moment veel ontevredenheid over pensioen. De ouderen zeggen dat ze tekort worden gedaan en de jongeren menen dat er straks niets is voor hen. Ik denk dat de nieuwe regels nodig zijn, om beter om te kunnen gaan met onzekerheden voor jongeren en ouderen, maar ook voor meer transparantie.”

• Marike Knoef is hoogleraar economie aan Tilburg University. Ze is decaan aan de Tilburg School of Economics and Management en plaatsvervangend Kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER).